با شکست دوست شو!

 

شکست، کلمه‌ا­ی که برای اکثر ما بار معنایی منفی دارد و از آن گریزانیم. حالتی که بعد از تجربه­ٔ آن ناامیدی، ترس، افکار منفی، بدبینی و … دست در دست هم به سراغمان می­‌آیند و امید و انگیزه برای ادامه­ٔ راه را از ما می­‌گیرند و می­‌برند. بازگردانی امید و انگیزه­ٔ از دست رفته دشوار می‌شود و شروع دوباره اراده­ٔ زیادی می­طلبد.

اکثر ما همه­ٔ تلاشمان را به کار می‌گیریم تا تمام آن چیزی که در کارنامه­‌هایمان به چشم می­‌خورد موفقیت باشد و بس. ترس از شکست داریم، غافل از اینکه شکست مثل دمنوش آویشن است؛ تلخ اما بسیار مفید! توانمندی در کنار یادگیری چگونه شکست خوردن ما را در مسیر موفقیت جلو می‌برد. توانمندی بدون تاب آوری باعث می‌شود بعد از یک بار زمین خوردن متوقف شویم.

راه غلبه بر ترس آگاهی است، پس در ادامه می‌­خواهیم راجع به فواید این دمنوش صحبت کنیم و یاد بگیریم که چگونه درمواقع لازم دماغ‌­هایمان را گرفته و آن را یک نفس سر بکشیم!

علائم ترس از شکست:

1. هیچوقت کاری را شروع نمی‌کنی چون میِ­ترسی شکست بخوری.
2. از ابتدای مسیر مدام فکر می‌کنی که اگر شکست بخورم چطور؟
3. به خاطر ترس از شکست فرصت­‌های مناسب در زندگی را نادیده می‌گیری.
4. کمالگرا هستی.
5. اعتماد به نفس و عزت نفس پایینی داری.
6. به نظرات دیگران بیش از حد بها می­‌دهی و مدام نگران هستی که دیگران راجع به تو چه فکری می‌­کنند.

چرا ترس از شکست به وجود می‌آید؟

وقتی کودک هستیم تمام کار­ها را با شکست‌های بسیار یاد می­‌گیریم. هنگامی که تازه شروع به راه رفتن می‌کنیم بار­ها و بار­ها زمین می­‌خوریم تا موفق شویم. اما در بزرگسالی این مسیر پر پیچ و تاب دستیابی به موفقیت را فراموش می‌کنیم و با شکست بیگانه می‌شویم. پس بیایید در ابتدا دلایل ایجاد ترس از شکست را بررسی کنیم.

۱. دوران کودکی، پایه گذار ترس از شکست:

کودکانی که توسط والدین محتاط تربیت می­‌شوند به احتمال بیشتری در دوران بزرگسالی،  حد ناسالمی از ترس از شکست را تجربه خواهند کرد. وقتی پدر یا مادر اجازه­ٔ خطر کردن را به کودک خود نمی‌دهند یا بعد از هر خطا او را شدیداً سرزنش می­‌کنند در حقیقت به او یاد می‌دهند که نباید از منطقه امن خود خارج شود یا اگر خارج شد اجازه­ٔ اشتباه کردن ندارد زیرا اشتباهات و شکست‌ها غیرقابل بخشش و جبران هستند. ایجاد این طرز تفکر مخرب در فرزند بسیار آسیب زا است. پس به عنوان پدر یا مادر باید به فرزند خود به جای اجتناب از اشتباه، نحوه­ٔ برخورد با شکست و درس گرفتن از آن را آموزش دهیم.

۲. اعتماد به نفس پایین:

افرادی که اعتماد به نفس کافی دارند می­‌دانند که همیشه موفق نمی­‌شوند و در صورت هرگونه شکست یا اشتباه کمتر خود را سرزنش می­‌کنند. اما کسانی که اعتماد به نفس پایینی دارند وقتی شکست می­‌خورند به جای بررسی علل آن، با سرزنش کردن و زدن برچسب‌­های منفی به خود آن را به یک تجربه­ٔ دردناک و اذیت کننده تبدیل می­‌کنند. اگر بعد ازهر خطا و شکست به خودت می­‌گویی: “نباید این کار را شروع می­‌کردی، هیچوقت نمی‌توانی درست عمل کنی، همیشه همه چیز را خراب می‌کنی و … ” به جای زندانی کردن خودت در محدوده­ٔ امن، روی افزایش اعتماد به نفست تمرکز کن.

در رابطه با منطقهٔ امن شما را به خواندن مقاله ‌«نقشهٔ راه خروج از منطقه ذهنی» دعوت میٰ‌کنم.

۳. کمالگرایی، تشدید کننده ترس از شکست:

ردپای کمالگرایی،  این ویژگی بی­نهایت منفی و خانه خراب کن، همه جا دیده می‌شود! افراد کمالگرا شکست را نه جزئی از فرآیند موفقیت، بلکه یک گناه کبیره و غیرقابل بخشش می‌­دانند. داشتن این دید نسبت به خطا و اشتباه موجب ایجاد ترس زیاد می‌شود. حتی در بسیاری از موارد افراد کمالگرا ترجیح می‌دهند کاری را شروع نکنند تا شروع کنند و شکست بخورند. دیدم که میگم! پس شناخت کمالگرایی و کنترل آن موجب کاهش ترس از شکست می‌شود.

اگر از کمالگرایی رنج می‌بری در مقالهٔ «کمالگرایی، ترمزی برای حرکت و پیشرفت!» راه‌های رهایی از آن را بیان کرده ایم.

۴. حمایت نامناسب:

ما انسان‌ها موجوداتی ذاتاً اجتماعی هستیم(موی انسان ذاتاً سفیده آقای ضیا!) و روابط انسانی بر ابعاد مختلف زندگی ما تاثیر زیادی می­‌گذارد. گرفتن حمایت و پشتیبانی از دیگران یکی از نیازهایی است که از طریق روابط انسانی تامین می‌شود. افرادی که این حمایت و پشتیبانی را از اطرافیان خود می­‌گیرند معمولا از شکست‌ها ترس کمتری دارند.

۵. داشتن توقعات غیرواقعی:

وقتی قبل از شروع مسیر توقع داشته باشیم با اولین تلاش‌­ها به موفقیت برسیم، هنگام رویارویی با اولین شکست ناامید می‌شویم و احساس ترس و نگرانی می‌کنیم. بررسی زندگینامهٔ آدم­های موفق و دیدن شکست‌های آن‌ها در طول رسیدن به موفقیت توقعات ما را اصلاح می‌­کند.

۶. تجربه تروما:

انسان‌هایی که با شکست‌های بزرگ و دردناک رو به رو شده­‌اند؛ معمولا برای شروع دوباره دچار مشکل می­‌شوند و با یادآوری درد و رنج گذشته ترس  زیادی را تحمل می­‌کنند. در اینگونه موارد مراجعه به روانکاو و روانشناس می‌تواند مفید باشد.

۷. اهمیت ندادن زیاد به نظرات دیگران راجع به ما:

افرادی که بیش از حد برای نظرات دیگران اهمیت قائل اند تمایل زیادی دارند که اطرافیان آن‌ها را به عنوان یک فرد کاملا موفق بشناسند در نتیجه ازشکست خوردن واهمه دارند و از قدم گذاشتن در مسیر­های اجتناب می­‌کنند که مبادا شکست بخورند و تصور ذهنی دیگران نسبت به خود را خراب کنند.

۸. گسترش فضای مجازی:

در عصری زندگی می‌کنیم که ارتباطات ما محدود به دایره­ٔ کوچک خانواده و خویشاوندان و دوستان نمی‌شود، بلکه به واسطه­ٔ دنیای مجازی با تعداد خیلی بیشتری از انسان‌ها ارتباط داریم. همین در معرض دید انسان‌های زیادی بودن باعث می‌شود از شکست واهمه داشته باشیم. همچنین این مسئله که اکثر افراد تمایل دارند صرفا موفقیت­‌ها و دستاورد­های خود را در فضای مجازی به نمایش بگذارند، این طرز تفکر را رواج می­‌دهد که شکست یک امر غیرطبیعی است و فقط برای ما اتفاق می‌افتد.

۱۰ راه غلبه بر ترس از شکست:

در این قسمت می­‌خواهیم شکست را از یک غول بی شاخ و دم  به یک موجود بی خطر و دوست داشتنی تبدیل کنیم! یاد بگیریم که چگونه از شکست­ نترسیم وآن را به حداقل برسانیم، اقدامات مناسب را در هنگام رویارویی با شکست انجام دهیم و با دست پر از آن عبور کنیم.

۱. آموزش دیدن، قاتل ترس از شکست:

خیلی از اوقات دلیل شکست می‌تواند نداشتن توانایی و مهارت­‌های لازم باشد؛ درنتیجه باید سعی کنیم قبل از شروع مسیر و حتی حین آن مهارت­‌های لازم را کسب کنیم. البته توجه داشته باشید که در دام کمالگرایی گرفتار نشوید. افراد کمالگرا در اینجا دچار مشکل می­‌شوند چون می­‌خواهند از هر لحاظ کاملا آماده باشند سپس شروع کنند و همین موجب شروع نکردن کار می‌شود. در نتیجه ارتقای مهارت­ها و فراگیری علوم مرتبط با هدف می‌تواند مفید باشد.

۲. اندیشیدن به بدترین سناریو:

این راهکار ممکن است در دید اول بدبینانه به نظر برسد اما دو اثر مثبت دارد. اول اینکه وقتی به بدترین حالتی که ممکن است پیش بیاید فکر می‌کنیم در خیلی از اوقات متوجه می‌شویم که آنقدر­ها هم بد نیست و این ترس را کاهش می‌­دهد. همچنین با فکر کردن به آن می­‌توان راه‌­های پیشگیری را هم پیدا کرد.

۳. انتظار شکست خوردن را داشته باشیم:

وقتی خودمان را مبرا از هرگونه اشتباه بدانیم و فکر کنیم شکست فقط مال دیگران است و برای ما اتفاق نمی­‌افتد در صورت رویارویی با آن غافلگیر می‌شویم و نمی‌­توانیم راهکار­های مناسب را اعمال کنیم. اما اگر این طرز تفکر را داشته باشیم که شکست جزئی از مسیر است و برای همه اتفاق می‌­افتد بهتر با آن روبه رو می‌شویم.

۴. بررسی نتایج احتمالی، کاهش دهنده ترس از شکست:

در طول مسیر هرگاه تصمیمی می‌­گیریم، اندیشیدن به نتایج احتمالی می‌تواند آمادگی لازم را در ما ایجاد کند. این کار باعث می‌شود با شرایط ناشناخته به خوبی مواجه شویم. حتی می‌­توانیم برای این کار یک نمودار شاخه­‌ای رسم کنیم. به عنوان مثال بگوییم اگر تصمیم A را بگیرم به نتایج A_{۱ ،} A_۲ و A_۳ منجر می‌شود و اگر تصمیم B را بگیرم به نتایج B_۱ و B_۲ می­رسم. سپس  تمام نتایج را بررسی کنیم و رو به روی هر نتیجه راه حل احتمالی را بنویسیم. این کار علاوه بر اینکه باعث می‌شود با آگاهی تصمیم گیری کنیم بلکه ما را از سورپرایز شدن(!) نجات می­‌دهد.

۵. بزرگنمایی نکردن شکست:

گاهی افراد از شکست‌ها درذهن خود یک غول بی شاخ و دم می‌­سازند و با بزرگنمایی کردن آن نه تنها ترس خود را افزایش می‌دهند بلکه انگیزه و امید برای ادامه­ٔ راه را هم از بین می­‌برند. در نتیجه بررسی واقع بینانه شکست بسیار حائز اهمیت است.

۶. فکرکردن به چیزهای قابل کنترل:

در مواجهه با شکست، فرار بدترین راهکار است و فرار از آن نه تنها شکست و ترس ناشی از آن را برطرف نمی­‌کند بلکه موجب تکرار دوباره­ٔ شکست و ترس بیشتر می‌شود. هنگامی که با شکست مواجه می‌شویم حس می‌کنیم تمام امور ازکنترل ما خارج است و نگرانی تمام وجودمان را فرا می­گیرد، در این موقعیت دسته بندی امور به موارد قابل کنترل و غیر قابل کنترل، ما را از سردرگمی نجات می‌­دهد و با اولویت بندی موارد قابل کنترل می­‌توانیم مدیریت شرایط را در دست بگیزیم. فکر کردن به چیزهایی که می­‌توانیم کنترل کنیم همچنین اعتماد به نفس ما را افزایش می­‌دهد و این حس که دیگر کاری از ما ساخته نیست را از بین می­‌برد.

۷. درس گرفتن از شکست:

گاهی افراد شکست‌های متعدد با دلایل مشابه را تجربه می­‌کنند. علت این موضوع گذشتن از شکست‌ها و بررسی نکردن آن‌ها است. شناخت اشتباهات و یادداشت کردن آن‌ها باعث می‌شود دست خالی رد نشویم و ارتقا پیدا کنیم. در حقیقت درس نگرفتن از شکست‌ها، شکست واقعی است.

۸. سانسور کردن ممنوع!

همه­ٔ ما فکر می‌کنیم که بیان شکست به معنای اعتراف به ضعیف بودن است، در صورتی که با در میان گذاشتن  شکست با دیگران می‌­توان از تجربیات آن‌ها استفاده کرد و شکست را به خوبی پشت سر گذاشت.

۹. بررسی صحیح علل شکست:

این نکته را باید در نظر داشته باشیم که گاهی عوامل بیرونی که تحت کنترل ما نیستند در شکست اثر دارند. اگر همیشه تنها خود را مقصر شکست بدانیم و از عوامل بیرونی غافل شویم اعتماد به نفس شروع دوباره را از دست می‌­دهیم. پس در مواجهه با شکست باید علاوه بر بررسی اشتباهات خود به شرایط خارجی مسبب آن هم توجه کنیم.

۱۰. دقت کردن به الگو­های گذشته:

یک راهکار مناسب در مواجهه با شکست این است که از روی دست خودمان تقلب کنیم! یعنی به گذشته­ٔ خود نگاه کنیم و ببینیم در شکست‌های قبلی کدام راهکار­ها جواب داده اند، کدام روش­‌ها مناسب نبوده اند و با رعایت چه مراحلی از آن گذر کرده ایم. همین آزمون و خطاها و بررسی الگوها به ما روش صحیح گذر از شکست‌ها را می­‌آموزند. روشی که برای هر شخص، منحصر به فرد است.

فواید دمنوش شکست:

وقتی بیمار می‌شویم و دکتر برای ما آمپول تجویز می‌­کند با این که از آن می­‌ترسیم (نگو نمی‌­ترسی که باور نمی­‌کنم!) ولی تزریق می‌کنیم. چرا؟ چون می‌­دانیم برای تسریع بهبودی مفید است. پس یکی از راه­‌های کاهش ترس نسبت به چیزهای ترسناک دانستن فواید آن است. در این بخش به بیان فواید شکست می­‌پردازیم که به موازات آن ترس از شکست هم کاهش می‌­یابد.

۱. بیشتر یاد می­گیری:

تصور کن یک دانش آموز مقطع دبیرستان مدام در امتحانات پایه­ٔ دوم دبستان شرکت می­‌کند و آزمون­‌ها را با موفقیت پشت سر می­‌گذارد. وقتی از او می­‌پرسی که چرا این کار را می‌کنی بگوید «در آن‌ها موفق می­‌شوم و حس خوبی می‌­گیرم!» به او چه خواهی گفت؟ احتمالا می­‌گویی «اما این موفقیت­‌ها چیزی به تو اضافه نمی­‌کنند. تو باید دروس سخت مقطع دبیرستان را بگذرانی تا ارتقا پیدا کنی؛ حتی اگر در امتحانات شکست بخوری و حس بدی بگیری»

این مثال گویای این است که همیشه موفق شدن لزوما نشانه­ٔ خوبی نیست. گاهی می‌تواند به این معنا باشد که با مسائل پایین تر از سطح خودت سر و کله می­زنی و ارتقا پیدا نمی‌کنی. پس بعد از هر شکست خوشحال باش و به خودت بگو این مسئله مرا ارتقا خواهد داد و به یادگیری من کمک خواهد کرد.

۲. تاب آوری بالایی پیدا می‌کنی:

سختی­‌ها،  مشکلات و شکست‌ها ما را به ورژن مقاوم تری از خود تبدیل می­‌کنند. مقاوم شدن، در مسیر موفقیت به ما کمک می‌­کند که با اندک مشکلات و چالش­‌ها در هم نشکنیم و تاب آوری بالایی داشته باشیم. البته شکست خوردن یکی از راه‌های افزایش تاب‌آوری است. در مقاله «بحران‌ها را تاب بیاور» درباره موارد دیگر آن توضیح داده‌ایم.

۳. صبور می‌شوی:

در عصر حاضر که همه­‌چیز فست فودی شده است و در کمترین زمان ممکن می­‌توانیم به هرچه می­‌خواهیم دسترسی پیدا کنیم، صبر را از یاد برده‌­ایم. استوری­‌های طولانی اینستاگرام را نمی‌بینیم، متن‌­های طولانی را نمی­‌خوانیم، ویس ها را روی دور تند می­‌گذاریم و …

همچنین وقتی مسیری را شروع می‌کنیم می‌­خواهیم هرچه سریع تر به موفقیت برسیم. شکست‌ها ترمز این عجله را می‌کشند و ما را در راه دستیابی به خواسته­‌ها صبور می­‌کنند. به ما یادآوری می­‌کنند که برای بعضی از لذت­‌ها از جمله لذت کسب موفقیت باید صبر داشت.

۴. به تجربیات خود می­‌افزایی:

با توجه به مطالبی که در بالا گفته شد، دیدیم که اگر زرنگ باشیم می‌­توانیم پس از هر شکست کوله بار خود را از درس­‌های فراوان و نکات آموزنده پر کنیم، اشتباهات خود را تکرار نکنیم و به یک سطح بالاتر ارتقا پیدا کنیم. این به معنای افزایش تجربیات است.

۵. فرصت‌­های بهتر را شناسایی می‌کنی:

در دوران همه گیری کرونا چه بسیار کسب و کار­های حضوری­‌ای را دیدیم که شکست خوردند اما با راه اندازی فروش اینترنتی سود خود را چندین برابر کردند. بسیاری از فرصت­‌ها از دل شکست‌ها ایجاد می‌­شوند. پس هنگام روبه رو شدن با شکست می­‌توان فرصت­‌های مناسب را شکار کرد، فرصت­‌هایی که اگر همه چیزخوب پیش می‌­رفت به وجود نمی­‌آمدند.

۶. ریسک پذیرتر می‌شوی:

وقتی شکست را تجربه می‌کنی و به خودت می­گویی “نه آنقدر­ها هم ترس نداشت”  شجاع تر و ریسک پذیر تر می‌شوی. اگر مجدد در شرایطی بگیری که احتمال شکست وجود دارد نمی‌­ترسی و پا پس نمی­‌کشی. گاهی همین ریسک پذیری است که ما را در موقعیت­‌های خوب قرار می­‌دهد.

۷. از موفقیت لذت بیشتری می­بری:

موفقیت بعد از شکست مثل خوردن شکلات پس از خوردن قهوه­­ٔ تلخ است. اگر شکلات را به تنهایی بخوری تا یک حدی از آن لذت می­‌بری؛ اما خوردن شیرینی بعد از احساس تلخی لذت آن را دوبرابر می­‌کند. پس باید تلخی شکست­ را تحمل کنیم تا با تمام وجود از شیرینی موفقیت لذت ببریم.

نکتهٔ کنکوری:

مراقب چرخه­ٔ ترس از شکست باش. اگر در دام این چرخه گرفتار شوی رهایی از آن کار حضرت فیل است! اما چرخه­ٔ ترس از شکست چیست؟  بیایید مراحل آن را با هم بررسی کنیم. وقتی از شکست می­‌ترسی یعنی شجاعت قدم گذاشتن در مسیر­هایی که احتمال شکست خوردن وجود دارد را نداری. در نتیجه برای انجام هیچ کاری اقدام نمی‌کنی و به یک فرد منفعل تبدیل می‌شوی. سپس این تصور  ذهنی را در خودت و دیگران ایجاد می‌کنی که “توانایی انجام هیچ کاری را نداری.” در مرحله­ٔ بعدی دچار فروریزی می‌شوی. یعنی این تصور ذهنی که قابلیت انجام کاری را نداری، برای تو به یک باور تبدیل می‌شود و مدام به خود برچسب­‌های منفی می­‌زنی.

در نهایت این باور مخرب منجر به ایجاد ترس شدید تر می‌شود و این چرخه تا ابد ادامه پیدا می‌­کند. راه رهایی از چرخه اقدام کردن  است. وقتی اقدام به شروع کاری می‌کنی با دو نتیجه رو به رو خواهی بود. اگر موفق شوی با از بین بردن تصور ذهنی مخرب، اعتماد به نفس خود را بازیابی می‌کنی و با برداشتن قدم­‌های بعدی از حالت انفعال خارج می‌شوی؛ اگر هم شکست بخوری متوجه می‌شوی که آنقدر­ها هم ترسناک نیست و برای شروع مجدد شجاعت بیشتری داری.

منابع مناسب برای درک صحیح شکست:

• کتاب خرد شکست نوشته­ٔ الیزابت دِی و ترجمه­ٔ هاجر علی پور
• کتاب مزیت شکست خوردن نوشته­ٔ مگان مک آردل و ترجمه­ٔ اکبر عباسی
• پادکست جافکری اپیزودهای “چطور شکست بخوریم؟” و “واکسن شکست”
• پادکست بی پلاس اپیزود “پادشکننده”
• کلیه­ٔ اپیزود­های پادکست رخ برای بررسی مسیر موفقیت انسان‌های موفق

جملات تأمل برانگیز درباره شکست:

• موفقیت یعنی حرکت از شکستی به شکست دیگر بدون از دست دادن اشتیاق.
• شکست‌ها معمولا برای کسانی اتفاق می‌افتد که جرأت ریسک دارند؛ اگر کاری نمی‌کنی، شکست نمی­‌خوری و البته موفقیتی هم در انتظارت نیست.
• من شکست نخورده ام؛ بلکه ده هزار راه یافته ام که مرا به نتیجه نمی­رساند.
• شکست همیشه یک اشتباه نیست. ممکن است بهترین عملکرد یک فرد تحت شرایطی خاص باشد. اشتباه واقعی دست کشیدن از تلاش است.

جمع بندی

به عنوان جمع بندی می­‌خواهم چند نکته را یادآور شوم.

نکته­ٔ اول

گاهی بعضی از تغییر مسیر­ها و تغییر اهداف  را شکست نام­‌گذاری می‌کنیم به عنوان مثال می‌­گوییم “تا به حال دو بار شغل خود را تغییر داده ام و حس می‌­کنم یک آدم شکست خورده هستم” اما شاید این واقعا شکست نباشد و تنها تجربه­‌هایی باشند که ما آن‌ها را شکست می­‌نامیم. پیدا کردن علائق و اهداف نیازمند آزمون و خطا است و ممکن است بعد از دنبال کردن یک مسیر متوجه بشویم مناسب ما نیست و آن را تغییر دهیم. این یک فرآیند طبیعی است و نباید به اشتباه نام شکست را روی آن گذاشت. همچنین باید بدانیم که درست بودن مسیر و تصمیم گیری‌­ها از نتیجه­ٔ آن جداست. چه بسا بعضی از مسیر­ها نتیجه­ٔ بدی داشته باشند اما انتخاب درستی بوده اند.

نکته دوم

نکته­ٔ بعدی اینکه ترس از شکست ریشه­ٔ تکاملی دارد؛ زیرا مغز انسان برای رشد و تولید مثل و بقا ساخته شده است و طبیعی است که نسبت به امور منفی حساسیت بیشتری دارد. شکست هم یکی از این امور منفی است که مغز با دیدن آن آژیر خطر را فعال می­‌کند و نسبت به آن جبهه می­‌گیرد. راه رهایی از جبهه گیری مغز این است که به او آموزش دهیم شکست دشمن نیست، بلکه لازمه­ٔ رسیدن به موفقیت است. موفقیت در کنار شکست معنا پیدا می‌کند همانطور که غم و شادی در کنار هم معنا می­‌یابند و هر دو ضروری هستند.

نکته سوم

به عنوان نکته­ٔ آخر می­‌خواهم بگویم گاهی روانشناسی­‌های زرد که خوشبینی افراطی و غیر واقعی دارند می­‌گویند “به شکست فکر نکن و فقط روی موفقیت تمرکز کن”، “اگر به شکست فکر کنی اون رو جذب می‌کنی” ، “تو همه ی تلاشت رو کردی پس بی برو برگرد موفق خواهی شد” و … اما من بهت میگم در کنار امیدواری به موفقیت و برنامه ریزی برای آن به شکست هم فکر کن و از آن درک صحیحی داشته باش، برای شکست‌های احتمالی برنامه ریزی کن­ و به طور کلی شکست را در آغوش بگیر. چون در مسیر­های هموار و پر از موفقیت رشد نخواهی کرد و این سختی­‌ها و شکست‌ها هستند که تو را ارتقا خواهند داد.

متن را با این توصیه به پایان می­‌رسانم که تاب آوری انسان‌ها در مواجهه باشکست متفاوت است و گاهی ما برای افزایش تاب آوری به کمک روانشناس نیاز پیدا می‌کنیم. به هیچ عنوان نباید این مسئله­ٔ مهم را نادیده بگیریم و اگر در حال گذران شرایط سختی هستیم سعی نکنیم به تنهایی آن را تحمل کنیم. سلامت روان و تلاش برای حفظ آن اولین گام در مواجهه با سختی هاست. پس از آن غافل نشو!